Κόντρα στο ρεύμα... Από τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο

.

Από τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο
http://www.andrianopoulos.gr/

Είναι απίστευτο! Κι όμως σε μια περίοδο αναζητήσεων και προβληματισμών για το μέλλον της κοινωνίας μοναχά η πατρίδα μας απουσιάζει από κάθε είδους ουσιαστική συνεισφορά. Σε κάθε χώρα, της Δύσης τουλάχιστον, δημόσια πρόσωπα, ακαδημαικοί δάσκαλοι και λογής αναλυτές και δημοσιογράφοι μελετούν τα δεδομένα, δοκιμάζουν ιδέες και ψάχνουν σε επιστημονικά ευρήματα και προτάσεις για ιδέες που θα οδηγήσουν σε καινούργια κοινωνικά μορφώματα.
Στην Ελλάδα, εν τούτοις, το σύστημα καταρρέει, οι ειδικοί και μελετητές σιωπούν ενώ οι δημοσιογράφοι κουτσομπολεύουν. Κανένας δεν προσπαθεί να ψάξει για λύσεις και προοπτικές πέραν από τα καθιερωμένα και τα γνωστά. Κυριαρχούν η αδράνεια, το παλιό και δοκιμασμένο, η φοβία για οτιδήποτε καινούργιο και δυναμικό. Το ψάξιμο για νέες ιδέες αποθαρρύνεται κάτω από το πάθος της δημοσιότητας για το εντυπωσιακό, το ευκολοχώνευτο και το παρακμιακά λαικό. Σε τι ακριβώς οφείλεται αυτή η αδράνεια;
Είναι πεποίθησή μου πως το άθλιο κι ελλειμματικό εκπαιδευτικό μας σύστημα άρχισε πλέον δραστικά να διαλύει την χώρα. Το κορυφαίο πολιτικό, επιχειρηματικό, διοικητικό και απασχολούμενο με την ενημέρωση προσωπικό της χώρας αποτελεί προιόν της απηρχαιωμένης μας παιδείας. Ατομα δίχως ίχνος συγκροτημένης ηθικής προσωπικότητας, με σαθρές βάσεις στο οικοδόμημα των γνώσεων που κατέχουν, μαθημένοι στην πονηριά, τις ευκολίες και την με κάθε κόστος κοινωνική αναρρίχηση έφθασαν πλέον στην κορυφή της λεγόμενης κοινωνικής κυριαρχίας. Οι συμπεριφορές και...
οι προσωπικές τους αξίες επιβάλλονται πλέον σαν άτυποι κανόνες κοινωνικής συμβίωσης και αλληλεπίδρασης.
Αθλια παιδεία λοιπόν καταλήγει σε προβληματική κοινωνική πραγματικότητα, σε ελλειμματική γνώση, σε ταχύτατη οπισθοδρόμηση. Η έλλειψη παραγωγής ιδεών δεν οφείλεται σε παρακμή των αρχουσών πολιτικο-κοινωνικών κυκλωμάτων. Είναι παράγωγο της οπισθοχώρησης του συνόλου της κοινωνικής μας πραγματικότητας. Δεν είναι τυχαία η πρωταγωνιστική θέση στη ζωή μας των ηρώων της Γιουροβίζιον, των πρωτοκλασσάτων των άθλιων ριάλιτυ σόου της τηλεόρασης και των σχεδόν γυμνών παρουσιαστριών. Η κοινωνία δεν τα απορρίπτει αυτά, όπως θα έκανε παλιά. Τα δέχεται και συνήθως τα ηρωοποιεί. Η χαμηλή κουλτούρα είναι πλέον η εθνική κουλτούρα. Οι επιλογές ποιότητας έχουν στριμωχθεί στο περιθώριο. Δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα πιά.
Η έλλειψη γενικής καλλιέργειας φαντάζει τόσο ισχυρή που μοιάζει με παχύ τείχος ομίχλης που κόβεται σχεδόν με το μαχαίρι. Σαν αποτέλεσμα η αδυναμία αναζήτησης καινούργιων δρόμων δημιουργίας στην σκέψη, στην πολιτική, στην οικονομία, στην τέχνη, στην επιστήμη δεν θα έπρεπε να εντυπωσιάζει. Με την προχειρότητα και τα χαμηλά στάνταρντς που έχουμε πιά επιβάλει στην παιδεία, και της οποίας τα δημιουργήματα βρίσκονται πιά στα ηνία της κοινωνίας, είναι αναπόφευκτο αυτή να είναι η κατάληξη για όλους μας.
Η αλήθεια είναι πως στοιχεία παρόμοιας κοινωνικής παρακμής διακρίνονται και σε άλλες χώρες, και όχι μοναχά στην Ελλάδα. Αιτία είναι η ενίσχυση των εισοδηματικών δυνατοτήτων ευρύτερων ομάδων και η αυξητική πλημμυρίδα γούστων και αξιών στρωμάτων με παράδοση χαμηλής πνευματικής καλλιέργειας και εύκολων επιλογών στην διασκέδαση και στην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Εκεί όμως το επίπεδο της γενικής παιδείας γίνονται σοβαρές προσπάθειες να παραμένει υψηλό. Κι έτσι δημιουργούνται ηγεσίες – έστω σε επίπεδο πολιτικής και κοινωνικής ελίτ - με γνώση, ενδιαφέρον για την αναζήτηση του καινούργιου και αρκετά υψηλά επίπεδα ηθικών αξιών.
Δεν είναι τυχαίο πως έχουμε βαλτώσει σε κάθε επίπεδο δημιουργίας. Που είναι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, μουσικοί, διανοητές, επιστήμονες και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι που θα μπoρούσαν να εμπνεύσουν τον κόσμο και να βάλουν την χώρα σε ένα διεθνές στερέωμα πρωτοπορίας; Ακόμα και στις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες και τις καινοτομίες ελ΄χιστοι ξεχωριστοί άνθρωποι υπάρχουν. Αντίθετα, όλοι αναμασούν κλισέ παλιών δεκαετιών, επιμένουν σε ξεπερασμένες πρακτικές και αναζητούν λύσεις σε σημερινά προβλήματα με συνταγές του χθές. Είναι αυτονόητο πως η εμμονή σε επιλογές και λύσεις που δεν ενοχλούν τις κυρίαρχες πρακτικές μπορεί να διευκολύνει καριέρες και να εξασφαλίζει οικονομική επιτυχία. Σίγουρα όμως δεν οδηγεί μπροστά την κοινωνία. Η χώρα αύξησε θεαματικά τις τελευταίες δεκαετίες το βιοτικό της επίπεδο. Με χρήματα όμως δανεικά, με τεράστιες δημόσιες δαπάνες και δίχως τον παραμικρό δυναμισμό στην παραγωγή.
Η αντίθεση στο ρεύμα λοιπόν που κυριαρχεί κατά καιρούς στην κοινωνία συνιστά επιλογή επιβίωσης για την χώρα και τον κόσμο μας. Οι ξεχωριστές και ιδιαίτερες προτάσεις που πάνε αντίθετα στην τάση βόλεψης, αδράνειας και αποτελμάτωσης αποτελούν τις μοναδικές ελπίδες για κάποιο σκίρτημα αποκόλλησης από τα αδιέξοδα και ανάπτυξης του τόπου. Αν δεν υπάρξει κινητικότητα αντίθετη προς το ρεύμα, το έλος της παρακμής θα μας απορροφήσει όλους. Το ζήτημα είναι πως μια τέτοια στάση όχι μόνο δεν επιβραβεύεται αλλά έχει και σημαντικό προσωπικό κόστος. Δίχως όμως θυσίες δεν μπορεί να υπάρξει εξέλιξη.
Είναι ανάγκη λοιπόν να προβάλλονται θέσεις και προτάσεις που ταράζουν τα νερά. Για να αφυπνισθεί βαθμιαία η κοινωνία. Και ριζικές μεταρρυθμίσεις να αρχίσουν να πραγματοποιούνται. Είναι απίστευτο, να δημοσιοποιούνται σε διεθνή μέσα απόψεις από χώρες πριν λίγα χρόνια σχεδόν περιθωριακές και στην Ελλάδα να επικρατεί απόλυτη σιωπή. Στα πλαίσια ενός πέπλου συναίνεσης πάνω στο εύκολο, το αποδεκτό, το συμβατικό. Δεν έγινε λ.χ. ποτέ συζήτηση εδώ για τα πραγματικά αίτια της διεθνούς οικονομικής κρίσης. Βολικά όλοι συμφώνησαν, δίχως λόγο κι’ αντίλογο, πως φταίνε οι ελεύθερες αγορές και πως η επιστροφή του μεγάλου δημόσιου τομέα θα λύσει τα προβλήματα. Πέραν όμως όλων των άλλων, ακόμα και διαπρεπείς οικονομολόγοι από την Πολωνία επισημαίνουν πως τέτοιες απόψεις είναι ουσιαστικά αστήρικτες και πως δεν υπάρχουν βιώσιμα εναλλακτικά συστήματα πέραν του επιχειρηματικού καπιταλισμού*.
Ζήτημα όμως προκύπτει και από το γεγονός πως στην Ελλάδα η Αριστερά εξακολουθεί να συναρπάζει μιά πλειοψηφία της κοινής γνώμης σαν η φυσική πηγή προέλευσης κάθε τι καινούργιου και προοδευτικού. Η στείρα αντι-πνευματικότητα που απηχεί ο συντηρητικός χώρος, μαζί και με μια βαριά ιστορική κληρονομιά διώξεων και κοινωνικών διακρίσεων σε βάρος αριστερόφρονων πολιτών, εξακολουθεί να προσδίδει στην Αριστερά φωτοστέφανα αυτό-ανανέωσης και πνευματικού δυναμισμού. Την ώρα που στον υπόλοιπο κόσμο είναι ακριβώς ο συντηρητικός χώρος, και παρά την εκλογή Ομπάμα στις ΗΠΑ, που εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης για μελλοντικές μετατροπές.
Οι συντηρητικοί του Ντέηβιντ Κάμερον στην Βρετανία λ.χ. χτίζουν πάνω στα επιτεύγματα της Θατσερικής επανάστασης στη χώρα τους αναζητώντας μια μεγαλύτερη ισορροπία με τις ανάγκες της κοινωνίας για να οικοδομήσουν την απαραίτητη καινούργια κοινωνική συμμαχία**. Η κυριαρχία του φιλελεύθερου καπιταλισμού δεν αμφισβητείται. Παρά τα προβλήματα της τρέχουσας οικονομικής κρίσης. Το σημείο συνάντησης μέσα στην κοινωνία ενός νέου συναινετικού ρεύματος είναι που αναζητείται. Ώστε να μην κινδυνεύσει η ευημερία και η ραγδαία πρόοδος που με τόσο κόπο αποκτήθηκαν. Οι Σκανδιναβοί επίσης ψάχνουν να βρούν κοινωνικά σχήματα διεξόδου από το οικονομικό τέλμα και τα δημοσιονομικά αδιέξοδα στα οποία τους οδήγησαν τόσα χρόνια σοσιαλδημοκρατικού κρατικού παρεμβατισμού. Ακόμα και στις ΗΠΑ τα δύο τρις δολάρια που έριξε μάλλον απερίσκεπτα η διοίκηση Ομπάμα στις αγορές έχουν προκαλέσει ισχυρότατους προβληματισμούς. Και, συνακόλουθα, ισχυρότατες επικριτικές φωνές. Ολοι ομολογούν πως οι λύσεις δεν βρίσκονται σε μιάς άτακτης μορφής κρατισμό.
Και στον σοσιαλδημοκρατικό χώρο έχουν βέβαια υπάρξει κινήσεις ανανέωσης κι’ αναζήτησης καινούργιων πολιτικών. Τα αποτελέσματα όμως μέχρι τώρα δεν υπήρξαν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Σημαντικότερη είναι η δουλειά του Richard Wilkinson και της Kate Picket που επιμένουν πως η ύπαρξη σοβαρών ανισοτήτων προκαλεί προβλήματα στον τομέα της υγείας, οδηγεί σε αύξηση της εγκληματικότητας, διευρύνει την άσκηση βίας και υποβιβάζει το επίπεδο της παιδείας***. Eίναι οι εισοδηματικές διαφορές που προκαλούν τα προβλήματα αυτά, επιμένουν οι συγγραφείς, και όχι τόσο η ύπαρξη φτώχειας. Από πουθενά όμως δεν προκύπτει πως η περισσότερη ισότητα, μέσω μεγάλης φορολογίας βέβαια, θα βελτιώσει όλους αυτούς τους κοινωνικούς δείκτες. Όπως σωστά επισημαίνει ο καθηγητής Julian LaGrand του London Schoolof Economics σε σχετικό του σημείωμα στο περιοδικό Prospect (“Is inequality to blame for all social ills?”. Μάιος 2009), σε μια τέτοια περίπτωση η διεθνής οικονομική κρίση θα έχει σημαντικότατες θετικές(!) επιπτώσεις. Διότι χτυπώντας κυρίως τα μεγάλα και μεσαία εισοδήματα θα γεφυρώσει πολλές ανισότητες. Κι’ έτσι «θα βελτιωθεί η υγεία, θα γίνει καλύτερη η παιδεία, θα μειωθούν οι γεννήσεις από ανήλικα κορίτσια, θα υπάρξει λιγότερη βία, λιγότερες κοινωνικές αδικίες και μεγαλύτερη κοινωνική κινητικότητα προς τα επάνω»!!
Μέσα σε όλα αυτά όμως η ελληνική αφασία είναι πραγματικά μοναδική. Η Ελλάδα δεν κινδυνεύει να καταρρεύσει από την κρίση των διεθνών χρηματαγορών. Αλλά από τα χρέη που δημιούργησε η εκτεταμένη εξαγορά από τις κυβερνήσεις, για δεκαετίες ολόκληρες, ανθρώπων, ψήφων, κοινωνικών ομάδων και συλλογικών συνειδήσεων. Με χρήματα δανεικά που η οικονομία μας ούτε διέθετε ούτε και ήταν δυνατόν ποτέ να ξεπληρώσει. Το φάσμα της παρακμής και της μακρόχρονης περιθωριοποίησης είναι λοιπόν απόλυτα υπαρκτό. Ευλογώντας τα γένια μας, προωθώντας μετριότητες και επιβραβεύοντας μωροφιλόδοξους κοινωνικούς αναρριχητές υπονομεύουμε την χώρα. Και διαγράφουμε το μέλλον των παιδιών μας.
Ο τόμος αυτός λοιπόν είναι μια κραυγή αγωνίας. Γι’ αυτά που συμβαίνουν αλλά και για εκείνα που μας περιμένουν. Δεν είναι όμως μοναχά μια συλλογή κριτικών σκέψεων και παράθεσης προβλημάτων και αδυναμιών. Αποτελεί και προσπάθεια παράθεσης προτάσεων και λύσεων. Πάντα όμως έξω από το κυρίαρχο ρεύμα της αδράνειας και του σύγχρονου νεοελληνικού ωχαδερφισμού. Κόντρα συνέχεια στο ρεύμα. Συνιστά έναν οδηγό αντιμετώπισης των αδιεξόδων. Δεν αποτελεί όμως παρά μια μοναχική φωνή. Για να αλλάξει πορεία ο τόπος απαιτείται δραματική γενική αφύπνιση. Οι μεμονωμένες φωνές να μετατραπούν σε εκκωφαντική πλημμυρίδα ανατροπής του κατεστημένου. Σε ένα πραγματικό καταρράκτη αντίθετων ρευμάτων. Μόνο ανατροπή των συνηθισμένων μπορεί να ανοίξει τον δρόμο προς τα εμπρός.
*Βλ. Leszek Balcerowicz, “This has not been a pure failure of markets”, The Financial Times, 13 Μαίου 2009
** Βλ. κυρίως τα κείμενα του Simon Lee στο Simon Lee and Matt Beach, The Conservatives Under David Cameron: Built to Last?. Palgrave, 2009
***The Spirit Level. Allen Lane, 2009